Taomlar • 18 Sentabr, 2025
Xitoydagi choy marosimlari: sayyoh tatib ko‘rishi kerakmi
Xitoy choy marosimi shunchaki choy ichimligini tayyorlash usuli emas, balki tarix, falsafa va nozik an’analarga boy chuqur san’atdir. Bu marosim, estetika va muloqotning uyg‘un uyg‘unlashuvi bo‘lib, uni Xitoyning har qanday mehmoni uchun noyob tajribaga aylantiradi. Sayyoh uchun bu an’ana bilan tanishish nafaqat ma’rifiy, balki Osmon osti madaniyatiga ilhomlantiruvchi sayohatga aylanishi mumkin. Mamlakat bo‘ylab sayohat qilsangiz, an’analar mintaqadan mintaqaga qanday o‘zgarayotganini ko‘rishingiz mumkin. Pekindagi choyxonalarda sizga estetikaga urg‘u berilgan nafis marosim, Shanxayda esa qadimiy marosimlarning zamonaviy talqinlari taklif etiladi. Xitoy choy madaniyati bilan tanishishni boshlashning yana bir ajoyib usuli - Centrum Air bilan Guanchjouga uchib kelishdir. Shahar choy savdosining markazi sifatida mashhur bo‘lib, mehmonlarni o‘nlab navlarni tatib ko‘rish va peshtaxta ortida choy tayyorlash mahoratini kuzatish mumkin bo‘lgan choy bozorlarining o‘ziga xos muhiti kutmoqda.
Xitoyda choy marosimlari tarixi va falsafasi
Xitoyni haqli ravishda choy vatani deb atashadi va bu madaniyat bilan tanishish sayohatchilar uchun yorqin taassurotlardan biridir. Afsonalarga ko‘ra, donishmand imperator Shen Nune yovvoyi buta barglari qaynoq suvning ta’mini o‘zgartirganini birinchi marta payqagan. Shu lahzadan boshlab ichimlikning ko‘p asrlik tarixi boshlandi, u hayratlanarli evolyutsiyani boshdan kechirdi: qadimda uni kukunga aylantirishgan, o‘rta asrlarda plitkalarga bosishgan va keyinchalik butun barglarni qaynatishning odatiy usuli tarqaldi. Har bir davr o‘z izini qoldirgan va bugungi kunda Xitoyga sayohat qilgan sayyoh tom ma’noda tarixning ushbu sahifalariga "tegishi" mumkin.
Biroq, Osmon ostidagi choy shunchaki ichimlik emas, balki butun bir falsafadir. Asta-sekin u qadimgi Xitoyning dunyoqarash ta’limotini o‘zida mujassamlashtirgan san’atga aylandi. Konfutsiychilar choyni hurmat va odob ramzi deb bilishgan, daochilar uni tabiat bilan bog‘lanish vositasi deb hisoblashgan, buddistlar esa undan meditatsiya uchun foydalanishgan. Shunday qilib, "Cha Dao" tushunchasi paydo bo‘ldi - bu tabiatni hurmat qilish, uyg‘unlikni qadrlash va lahzadan zavqlanishni o‘rgatadigan choy yo‘li. Choy marosimida har bir imo-ishora muhim ahamiyatga ega: usta choynakni qanday ushlaganidan tortib, xushbo‘y damlama tortilgunga qadar.
Choy marosimlarining turlari va xususiyatlari Xitoy choy an’anasida marosimlarni o‘tkazishning ko‘plab shakllari mavjud bo‘lib, ularning har biri mintaqaning falsafasi, estetikasi va madaniyatini aks ettiradi. Eng mashhur va keng tarqalgani Gongfu Cha marosimi bo‘lib, u tarjima qilinganda "mahorat" yoki "choy san’ati" degan ma’noni anglatadi. Uning ildizlari Futszyan va Guandun provinsiyalaridan boshlanadi. Bu yerda asosiy e’tibor usta harakatlarining aniqligi, ritmi va nafisligiga qaratilgan. Marosim uchun maxsus asboblar ishlatiladi: isin loyidan yasalgan kichik choynak yoki gayvan, chaxay ("choy dengizi"), xushbo‘y piyolalar (vensyanbey), ta’m idishlari (pinminbey), elak, qisqich va choy ignasi. Choy bir necha marta damlanadi, har bir damlashda ta’m va hidning yangi qirralari ochiladi. Bu jarayon suv harorati, qaynatish vaqti, harakatlar ravonligiga e’tiborni talab qilib, meditatsion harakatga aylanadi. O‘zining teatrlashtirilganligi va tomosha san’ati elementlari bilan mashhur bo‘lgan Sichuan choy marosimi ham ta’sirchan hisoblanadi. Uning asosida o‘ziga xos xizmat ko‘rsatish yotadi: usta uzun ingichka tumshuqli baland mis choynakdan foydalanadi va choyni uzoq masofadan quyadi, shu bilan birga ravon va aniq harakatlarni amalga oshiradi. Akrobatika, jang san’ati elementlari va an’anaviy imo-ishoralarning uyg‘unligi damlash jarayonini haqiqiy tomoshaga aylantiradi. Bunday marosim, ayniqsa, Xitoyning janubi-g‘arbiy qismida mashhur bo‘lib, nafaqat choy tatib ko‘rishni, balki xizmat ko‘rsatish san’atining guvohi bo‘lishni istagan sayyohlar uchun majburiy joy hisoblanadi. Yana bir yo‘nalish Pinch uslubini (品茶) - "choyni tatib ko‘rish" deb atash mumkin. Bu mamlakatning turli burchaklarida mashhur bo‘lgan ichimlik bilan tanishishning oddiyroq va demokratik usulidir. Bu yerda murakkab asboblar va qat’iy marosimlar yo‘q: ko‘pincha shisha stakan yoki gayvan ishlatiladi, butun e’tibor esa choyning o‘ziga, uning tozaligi va rang-barangligiga qaratiladi. Ishtirokchilarning suhbati, har bir nav uyg‘otadigan ta’m, hid va his-tuyg‘ularni shoshilmasdan muhokama qilish diqqat markazida bo‘ladi. Pincha uyda choy ichish uchun ham, do‘stona uchrashuvlar uchun ham mos keladi, bu yerda choy muloqot va birlashish uchun sabab bo‘ladi. Choy marosimini o‘tkazish jarayoni An’anaviy xitoy choy marosimi chiroyli tayyorgarlik marosimi bilan boshlanadi: usta choy idishlarini isitadi, mehmonlarni quruq barglarning hidi bilan tanishtiradi va ehtiyotkorlik bilan ichilmaydigan birinchi quyilmani tayyorlaydi - u choyni "uyg‘otish" va tozalash uchun kerak. Aynan shu bosqichda siz xitoyliklarning tafsilotlarga qanchalik ehtiyotkorlik bilan yondashishini his qilasiz, chunki hatto suvning harorati va harakatlarning ravonligi ham muhim ahamiyatga ega.
Keyin damlama "adolat kosasi" deb ataladigan idishga quyiladi, shunda barcha ishtirokchilarda ichimlikning ta’mi va kuchi bir xil bo‘ladi. Marosim muhiti to‘liq bo‘shashishga undaydi: yumshoq yorug‘lik, sokin musiqa yoki to‘liq sukunat, ustaning silliq harakatlari va shoshilmaydigan ritm. Bu yerda choyni kichik qultumlar bilan ichish odat tusiga kirgan bo‘lib, har bir ta’m va hiddan bahramand bo‘lish mumkin.
Shuni yodda tutish kerakki, Xitoy an’analarida choy shakar va sutsiz ichiladi - ichimlik toza bo‘lib, bargning tabiiy kuchi va boyligini aks ettirishi kerak. Sayyoh uchun bunday marosimda ishtirok etish nafaqat ichimlik bilan tanishish, balki mamlakat falsafasini his qilish, uning tabiatga bo‘lgan hurmatini his qilish va oddiy lahzalardan zavqlanish qobiliyatidir. Ko‘pgina sayyohlarning ta’kidlashicha, bunday marosimdan so‘ng ular choyni butunlay boshqacha qabul qila boshlaydilar va bu tajriba Pekin qadimiy ibodatxonalari yoki bozorlari bo‘ylab sayr qilishdan kam esda qolmaydi.
Nimani bilish muhim Bir nechta amaliy jihatlarga e’tibor qaratishni tavsiya etamiz. Birinchidan, marosimni tajribali ustalar o‘tkazadigan joylarni tanlang: yirik shaharlarda bu maxsus choyxonalar, viloyatlarda esa uzoq tarixga ega oilaviy muassasalar bo‘lishi mumkin. Ikkinchidan, formatni oldindan aniqlashtirib oling: agar sizga estetika va meditatsiya yaqin bo‘lsa - Gunfu Chani tanlang, agar tomosha qilishni istasangiz - Sichuan marosimiga e’tibor qarating, agar yengillik va muloqotni afzal ko‘rsangiz - Pinchda to‘xtang. Uchinchidan, albatta turli navlarni tatib ko‘ring - ulun, puer, ko‘k yoki qizil choy. Ularning har biri o‘ziga xos tarzda ochiladi va butunlay boshqacha taassurot qoldiradi. Xulq-atvor qoidalarini ham esda tutish foydali. Marosimda shoshilish, shakar yoki sut qo‘shish odati yo‘q: bargning toza ta’mi eng muhimi. Kichik qultumlar bilan iching, xushbo‘y hiddan zavqlaning va telefonga chalg‘imang - shunda atmosferani to‘liq his qilasiz. Bu tajribaning bir qismini uyga olib kelish va marosimni oila yoki do‘stlar davrasida takrorlash uchun marosimdan keyin biroz choy sotib olish yaxshi g‘oya bo‘ladi. Agar sizni Xitoydan tashqaridagi choy madaniyati qiziqtirsa, Turkiya qiziqarli yo‘nalish bo‘ladi. Bu yerda choy o‘ziga xos shisha stakanchalar - "lolalar"da tortiladi, choy ichish jarayonining o‘zi esa allaqachon kundalik hayot va do‘stona muloqotning ajralmas qismiga aylangan. Centrum Air aviakompaniyasining Istanbulga parvozlari tufayli sayohatchilar jahon choy an’analarining yana bir noyob qirrasini kashf etish uchun ajoyib imkoniyatga ega.